Χαμένοι στη μετάφραση
Με αφορμή μια πρόσφατη επίσκεψή μου σε σουπερμάρκετ και πέφτοντας πάνω σε τοματοχυμό με ετικέτα “Παρελθοντικές Tομάτες”, αποφάσισα να γράψω τούτο το άρθρο, κυρίως για να γελάσουμε – βέβαια, τις περισσότερες φορές, για να μην πω πάντα, οι εταιρείες που πληρώνουν “μεταφραστές” όχι μόνο δεν γελάνε, αλλά κλαίνε για την καταστροφή και τη ζημιά που προκάλεσε η κακή μετάφρασή τους. Τα παραδείγματα κακών μεταφράσεων πάμπολλα και από όλους τους χώρους – από συστατικά τροφίμων και μενού έως διακρατικές συμφωνίες και ομιλίες μεγάλων προέδρων. Το αποτέλεσμα μιας κακής μετάφρασης ή μιας κακής διερμηνείας; Από ένα απλό γέλιο έως και διπλωματικά επεισόδια και κλιμάκωση των εντάσεων δύο χωρών. Άρα, μάλλον τα πράγματα δεν είναι και τόσο αστεία… Η αλήθεια είναι ότι δεν δυσκολεύτηκα καθόλου να βρω μεταφραστικές γκάφες που έχουν αφήσει “ιστορία”. Ας παραθέσουμε μερικά από τα πιο τρανταχτά λάθη που έχουν γίνει τόσο στη μετάφραση όσο και στη διερμηνεία.
Οι παρελθοντικές τομάτες – όπως αναγράφεται στην ετικέτα ενός τοματοχυμού που θα συναντήσετε σε σουπερμάρκετ – μάλλον ξεπήδησαν από το παρελθόν και μπέρδεψαν το “μεταφραστή” (ή μήπως το Google Translate;). Όπως και να \’χει, εγώ σαν καταναλωτής δεν θα αγόραζα παρελθοντικές τομάτες, που κατά πάσα πιθανότητα θα είναι και σάπιες, αλλά μάλλον “ελαφρά συμπυκνωμένο χυμό τομάτας”. Ας περάσουμε όμως σε πιο σοβαρά παραδείγματα, μιας και παρουσιάζουν ακόμη περισσότερο ενδιαφέρον.
Στο αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου ο σοβιετικός πρωθυπουργός Νικίτα Χρουστσόφ έδωσε μια ομιλία κατά την οποία είπε μια φράση, που από τα ρωσικά ερμηνεύτηκε ως «θα σας θάψουμε».
Αυτό εκλήφθηκε ως απειλή απέναντι στις ΗΠΑ με πυρηνική επίθεση και κλιμάκωσε την ένταση μεταξύ των κρατών. Ωστόσο, η μετάφραση ήταν λίγο παραπάνω κυριολεκτική απ’ όσο έπρεπε. Το νόημα της ρωσικής φράσης ήταν περισσότερο κάτι σαν «θα ζήσουμε για να δούμε τον τάφο σας» ή κάτι σαν «θα σας ξεπεράσουμε». Και πάλι δεν είναι και τόσο φιλική η έκφραση, αλλά ούτε και τόσο απειλητική όσο αποδόθηκε…
Το 1980, ο 18χρονος Ουίλι Ραμίρεζ εισήχθη σε νοσοκομείο της Φλόριντα σε κωματώδη κατάσταση. Συγγενείς και φίλοι του νεαρού προσπάθησαν να περιγράψουν την κατάστασή του στους γιατρούς που τον ανέλαβαν, με τη διαφορά όμως ότι μιλούσαν μονάχα ισπανικά. Χρέη διερμηνέα μεταξύ των δύο μερών ανέλαβε να εκτελέσει κάποιο δίγλωσσο μέλος του προσωπικού, το οποίο απέδωσε λανθασμένα τη λέξη «intoxicado» [«δηλητηριασμένος»] με την αγγλική «intoxicated» [«υπό την επήρρεια αλκοόλ ή ναρκωτικών»]. Κι ενώ ο νεαρός έπασχε από ενδοεγκεφαλική αιμορραγία, οι γιατροί μεταχειρίστηκαν την περίπτωση σαν να επρόκειτο για απλό περιστατικό υπερβολικής χρήσης ουσιών. Εξαιτίας της λανθασμένης θεραπείας που δέχτηκε, ο 18χρονος Ραμίρεζ έμεινε τετραπληγικός, δεχόμενος αποζημίωση 71 εκ. δολαρίων…
Μπορεί για πολλούς η μετάφραση και η αναζήτηση μεταφραστή να θεωρείται εύκολο εγχείρημα. Η πράξη όμως αποδεικνύει ότι δεν είναι έτσι. Υπάρχουν ευθύνες και από τις δύο πλευρές• τόσο από την πλευρά του πελάτη που ψάχνει μεταφραστή όσο από την πλευρά του μεταφραστή που αναλαμβάνει κάθε είδος κειμένου με “αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι”. Όσοι αναζητούν μεταφραστή, έχουν ποτέ αναρωτηθεί με ποια κριτήρια πρέπει να επιλέξουν τον κατάλληλο μεταφραστή για τα έγγραφά τους ή γενικότερα για την εταιρεία τους; Όσοι αναλαμβάνουν μια μετάφραση, έχουν άραγε αναρωτηθεί ποιο είναι το βάρος που κουβαλάει η κάθε λέξη; Ποια εμπειρία, ποιο συναίσθημα, ποια πτυχή του κόσμου μπορεί να κρύβει; Αν ναι, ενδεχομένως να μην υπήρχαν τόσα λάθη…
Ευαγγελία Κλούρα
Επίσημη μεταφράστρια